Bedreigt GMO-techniek CRISPR-Cas onze keuzevrijheid?

Wat is CRISPR-Cas?

Deze vrij nieuwe vorm van genetische modificatie is een techniek waarmee je heel precies DNA kunt aanpassen. In het geval van planten wordt er op celniveau ingegrepen in het DNA van de plant. Voorstanders van CRISPR-Cas verwachten met de techniek sneller gewassen te kunnen ontwikkelen die onder andere beter bestand zijn tegen droogte, ziektes en plagen en meer voedselzekerheid te kunnen bieden.

Keuzevrijheid op het spel

Als door Europa besloten wordt CRISPR-Cas niet meer onder de GMO-technieken te scharen, dat betekent dat gewassen gemodificeerd met CRISPR-Cas geen verplichte risicoanalyse en etiketteringsplicht meer nodig is. Daardoor komen deze GMO*-gewassen onzichtbaar in de normale productie- en voedselketen terecht. Niemand weet dan meer of hij voeding eet die genetisch gemodificeerd is. Of dat er in de gewassen die boeren telen een gentech-component zit. En daarmee verdwijnt dus de keuzevrijheid voor consument én voor de (biologische) boer. En kan de biologische landbouw niet meer garanderen dat ze gentechvrij blijft. Met als gevolg het verdwijnen van de keuzevrijheid voor consument én de hele biologische sector. GMO-technieken zijn nu immers niet toegestaan in biologische producten.

Consument én producent afhankelijk van grote multinationals

Vóór of tegen deze vorm van ingrijpen op celniveau is een interessante discussie en in de biologische regelgeving is het standpunt ingenomen dat dit ongewenst is. In het vraagstuk van deregulering is een van de vragen wie de peperdure rechten en patenten op de techniek van CRISPR-Cas in handen krijgen en of veredelaars door patenten op planteneigenschappen in hun werk belemmerd worden. Duidelijk is in ieder geval dat kleine biologische veredelaars hoogstwaarschijnlijk niet voldoende financiële middelen hebben om met deze techniek te veredelen. We vrezen daarom dat de rechten in handen komen van grote multinationals met veel geld. Multinationals die zaden bezitten, deze op hun manier veredelen en daarmee de boeren nog meer afhankelijk maken van de zaad-afname van de grote zaadveredelaars.

Een andere vraag is, of de beloftes van de techniek wel juist worden geschetst. In de Zembla-uitzending van 13 april 2023 is een goed voorbeeld te zien waarbij zaad is gebruikt van gewassen die door gentech resistent zijn gemaakt voor het bestrijdingsmiddel glyfosaat**. Alles ging dood, behalve het genetisch gemodificeerde gewas. Mooi, zou je denken, maar onkruid is nodig voor bodemleven en helpt tegen uitdroging en afwatering. Daarnaast zag je na een aantal jaren super-onkruid opkomen die óók ineens tegen het heftige gif glyfosaat bestand was. Met als gevolg dat de boer nóg meer glyfosaat moest spuiten om het onkruid te bestrijden. Leverancier van glyfosaat? Dezelfde als de leveranciers van het zaadgoed.. Een goed patent dus, die van CRISPR-Cas, om in handen te krijgen. Alleen al in de landbouw zou het een slordige 28 miljard op kunnen leveren voor de eigenaar.

Tot slot is een belangrijke vraag, of je als consument straks nog wel kunt kiezen voor gentechvrije voeding, als je niet aan het product of in de winkel meer kunt herkennen of het product gentechvrij is. Uit onderzoek van het Rathenau Instituut blijkt dat consumenten dit heel belangrijk vinden.

“We hebben recht op informatie en recht op gentechvrij voedsel.”

- Edith Lammerts van Bueren -

Is er een alternatief voor GMO-veredeling?

Jazeker! Al sinds de vorige eeuw worden er op biologische, klassieke wijze rassen veredeld. Met als doel robuuste gewassen die tegen een stootje kunnen. Biologische klassieke veredeling zoals bijvoorbeeld gebruikt om nieuwe phytophtera-resistente aardappelrassen te ontwikkelen. Daarvan zijn er in een paar jaar tijd zo’n 30 beschikbaar gekomen. Maar bijvoorbeeld ook veredeling zoals we die op onze boerderij De Beersche Hoeve doen, zaadvast veredeling noemen we dat. Daar veredelen we rassen en vermeerderen we zaadgoed waarmee boeren zelf kunnen reproduceren, zodat ze niet afhankelijk hoeven zijn van de grote zaadbedrijven. Deze klassieke manieren van veredeling kosten iets meer tijd maar veel minder geld dan de CRISPR-Cas-methode. Echter; er is met klassieke veredeling veel minder geld te verdienen zoals blijkt uit het voorbeeld van de patenten op CRISPR-Cas.

Meer variatie op het land en in de winkels

De groenterassen die we onder andere op De Beersche Hoeve i.s.m. Kultursaat en Bingenheimer Saatgut ontwikkelen, zijn op een klassieke, biologische manier ontwikkeld, op het veld, vrij van patenten, maar ook zaadvast. Dat wil zeggen dat uit het zaad van deze rassen planten groeien met dezelfde eigenschappen als de ouders, maar met kleine variaties. Net als in de natuur. Tuinders die de zaden kopen van deze rassen, kunnen uit de groenten die daaruit groeien zelf weer nieuw zaad oogsten. Ze kunnen daarbij selecteren op de eigenschappen die het beste passen bij hun omstandigheden. Zo helpen we tuinders om onafhankelijk te worden van de multinationals. En dragen we er aan bij dat zaden beschikbaar blijven voor iedereen. Het huidige hybride zaad van de grote multinationals kan niet gebruikt worden om zelf mee door te kweken. Door zaadvast zaad te kweken dragen we bij aan meer variatie op het land en in de winkel.

En de boeren dan?

Groenten van klassiek veredelde rassen zien er door hun natuurlijke variatie niet 100% hetzelfde uit. Ze zijn ook niet allemaal op hetzelfde tijdstip rijp. Dit kan leiden tot hogere kosten doordat er vaker of anders geoogst moet worden. Maar is een steeds grotere afhankelijkheid van grote zaadfirma’s en steeds minder keuzevrijheid dan de oplossing? Wij vinden van niet en gelukkig zien ook steeds meer boeren dat in.

Wat kunnen we doen om een wijziging in de regelgeving te voorkomen?

We zullen ons stemgeluid moeten laten horen als we de voorgenomen deregulering van gentechniek Crispr-Cas willen voorkomen. Hoe? Hou deze pagina in de gaten. Meer informatie volgt.

Luister hier naar onze podcast

Lees hier het verslag van het dialoog van 20 april

Kijk hier de Zembla-uitzending terug

Lees hier meer over biologische veredeling op De Beersche Hoeve

*gmo=genetically modified organism

**een pesticide/gewasbestrijder en zeer giftig